Operacja kolana, niezależnie od jej rodzaju – czy to artroskopia w celu usunięcia uszkodzonego łąkotki, rekonstrukcja więzadła krzyżowego przedniego czy całkowita wymiana stawu na protezę – często wiąże się z długim okresem unieruchomienia i ograniczeniem funkcji chorej kończyny. Aby pacjent mógł jak najszybciej powrócić do pełnej sprawności, niezbędne jest odpowiednio zaplanowane leczenie rehabilitacyjne, obejmujące zarówno aktywne, jak i pasywne metody terapii. W ostatnich latach coraz większą rolę w procesie rehabilitacji odgrywają nowoczesne urządzenia, takie jak szyna CPM (Continous Passive Motion), które pozwalają na wprowadzenie delikatnego, kontrolowanego ruchu już w pierwszych dniach po zabiegu. W poniższym, obszer­nym artykule szczegółowo omówimy kolejne etapy rehabilitacji po operacji kolana, wskażemy najważniejsze zasady, a także wyjaśnimy, jak dzięki terapii pasywnej z użyciem CPM można znacząco przyspieszyć proces powrotu do aktywności.

Fazy rehabilitacji po zabiegach artroskopii i operacjach rekonstrukcyjnych

Rehabilitacja po operacji kolana dzieli się na kilka etapów, które różnią się intensywnością ćwiczeń oraz zakresem ruchu. Dokładne protokoły mogą się różnić w zależności od rodzaju operacji, ogólnego stanu pacjenta oraz wskazań ortopedycznych, jednak najczęściej wyróżnia się cztery główne fazy:

1. Faza wczesna (0–2 tygodnie po zabiegu)

W pierwszych dwóch tygodniach najważniejszym zadaniem jest kontrola bólu, obrzęku oraz ochrona miejsc operowanych. Zalecane jest unikanie pełnego obciążania kończyny, często przy pomocy kul łokciowych, oraz stosowanie zimnych okładów. Wskazana jest także wczesna mobilizacja w zakresie dopuszczonym przez lekarza – to etap, w którym aktywność opiera się głównie na ćwiczeniach izometrycznych (napinanie mięśnia czworogłowego uda bez ruchu w stawie), lekkich ruchach biernych w zakresie zgody lekarza oraz nauce chodu z odciążeniem.

W tej fazie pojawia się często ryzyko powstania przykurczów i zrostów wewnątrzstawowych, które mogą ograniczyć późniejszy zakres ruchu. Dlatego wprowadza się terapię pasywną, w której główną rolę odgrywa szyna CPM. Urządzenie to pozwala na delikatne zginanie i prostowanie kolana w ściśle kontrolowanym zakresie, bez udziału mięśni pacjenta. Dzięki temu chrząstka stawowa jest dotleniana, a płyn maziowy rozprowadzany w stawie, co sprzyja odżywianiu tkanek i zapobiega tworzeniu się zrostów. Szyna CPM może być stosowana już od pierwszego dnia po operacji, co znacząco przyspiesza przywrócenie pełnego zakresu ruchu. więcej informacji na temat zastosowania szyny CPM znajdziesz pod adresem https://lifestyle.newseria.pl/biuro-prasowe/zdrowie/szyna-cpm-nowoczesne,b1572369057

2. Faza pośrednia (2–6 tygodni po zabiegu)

Po zakończeniu fazy wczesnej pacjent przechodzi do fazy pośredniej, w której celem jest stopniowe zwiększanie zakresu ruchu w stawie oraz wstępne wzmacnianie mięśni. Ćwiczenia izometryczne są kontynuowane, ale dołączane są ćwiczenia izotoniczne o niewielkiej oporności – na początku w pozycji leżącej, następnie w pozycji siedzącej. W tym okresie stopniowo odstawia się kulę łokciową, a pacjent uczy się coraz bardziej obciążać kończynę, przestrzegając zaleceń lekarza dotyczących limitu obciążenia.

Ćwiczenia bierne i powolne ruchy czynne wykonywane są stopniowo w zwiększonym zakresie: początkowo do 90 stopni zgięcia, a następnie do pełnego wyprostu. Najważniejsze jest unikanie przeciążania, zwłaszcza w przypadku rekonstrukcji więzadeł, gdzie zbyt szybkie zwiększanie zgięcia może prowadzić do zerwania przeszczepu lub powstania niestabilności stawu. W tej fazie nadal warto stosować urządzenie CPM, zwłaszcza jeśli pacjent ma trudności ze zwiększeniem zakresu ruchu pomimo ćwiczeń nakierowanych na wzmocnienie mięśni czworogłowych uda.

3. Faza zaawansowana (6–12 tygodni po zabiegu)

Od szóstego tygodnia pacjent powinien już niemal w pełni obciążać kończynę oraz uczestniczyć w bardziej zaawansowanych ćwiczeniach wzmacniających. Wprowadzane są ćwiczenia funkcjonalne, takie jak przysiady do 60–90 stopni, ćwiczenia na rowerku stacjonarnym czy ćwiczenia proprioceptywne (na niestabilnym podłożu). W tej fazie największy nacisk kładzie się na wzmocnienie mięśni odpowiedzialnych za stabilizację kolana – czworogłowego uda, mięśni grupy kulszowo-goleniowej oraz mięśni przywodzicieli.

Ćwiczenia izometryczne i izotoniczne, mimo iż wciąż ważne, ulegają częściowej zamianie na bardziej dynamiczne formy aktywności: stosuje się bieżnię manualną lub trening z taśmami oporowymi. Ruch bierny z użyciem szyny CPM zostaje w tej fazie stopniowo ograniczany, ponieważ pacjent powinien wykorzystywać pełny zakres ruchu samodzielnie, jednak dla osób z trudnościami w rozciąganiu czy silnym bólu nocą urządzenie pozostaje cennym wsparciem w domu.

4. Faza sportowa i powrót do aktywności (3–6 miesięcy po zabiegu)

Ostatnia faza rehabilitacji dotyczy przywrócenia pacjenta do pełnej aktywności, co jest szczególnie ważne dla osób młodych, aktywnych fizycznie czy zawodowych sportowców. Ćwiczenia wzmacniające przekształcają się w treningi sportowe, dopasowane do dyscypliny – bieganie po różnorodnym podłożu, skoki, szybkie zmiany kierunku. Pojawia się także trening siłowy oparty na maszynach w siłowni, włączający przysiady z obciążeniem, wykroki, martwy ciąg na prostych nogach.

W tej fazie pacjenci są monitorowani przez fizjoterapeutę, trenera personalnego oraz lekarza ortopedę, którzy oceniają stabilność stawu, jakość chodu i ruchu w dynamice. Celem jest uniknięcie przeciążeń i ponownych kontuzji. Szyna CPM przestaje być już potrzebna, ponieważ zakres ruchu w stawie jest w pełni odzyskany, a pacjent może sam wykonywać ruch czynny.

Rola nowoczesnych urządzeń w terapii pasywnej – szyna CPM

Jak działa szyna CPM i dlaczego jest użyteczna

Szyna CPM (Continous Passive Motion) to urządzenie, które umożliwia kontrolowany, ciągły ruch bierny w stawie kolanowym w wybranym zakresie. Głównym zadaniem tego urządzenia jest minimalizowanie powstawania zrostów i przykurczów, które mogą znacznie spowolnić powrót do pełnego zakresu ruchu. Szyna składa się z ramienia, na którym umieszczony jest mechanizm napędowy, pozwalający na delikatne zginanie i prostowanie kolana, oraz stabilizującej poduszki, na której spoczywa udo i łydka pacjenta.

Zalety stosowania CPM to przede wszystkim:

• Zapobieganie przykurczom – poprzez regularne, powolne ruchy bierne unika się tworzenia się blizn, które ograniczają zakres ruchu,
• Stymulacja odżywiania chrząstki – ruch bierny rozprowadza płyn maziowy w stawie, co poprawia odżywianie chrząstki stawowej i przyspiesza procesy gojenia,
• Zmniejszenie bólu i obrzęku – delikatny ruch poprawia drenaż limfatyczny oraz krążenie krwi, co pomaga w redukcji obrzęku i dolegliwości bólowych,
• Utrzymanie napięcia mięśniowego – mimo że ruch jest bierny, mięśnie okalające kolano pozostają częściowo aktywne, co zapobiega ich osłabieniu.

Zastosowanie CPM już w pierwszych dniach po operacji

Wdrożenie szyny CPM jeszcze w pierwszym dniu po operacji jest możliwe w większości przypadków, zwłaszcza w zabiegach artroskopowych, gdzie usunięcie patologicznych struktur w stawie nie wymaga dużego unieruchomienia. Już pierwsza sesja, trwająca zazwyczaj 30–60 minut dziennie, ustala barierę startową dla zakresu ruchu – np. 0–30 stopni zgięcia. W kolejnych dniach zakres ten jest stopniowo zwiększany zgodnie z zaleceniami ortopedy, często o 10–15 stopni dziennie.

Dzięki temu w ciągu pierwszych dwóch tygodni pacjent może osiągnąć nawet 90 stopni zgięcia, co jest istotne nie tylko dla funkcji stawu, ale też dla komfortu przy chodzeniu o kulach czy siadaniu na krześle. Wczesne wprowadzenie ruchu biernego znacznie skraca czas potrzebny na przejście do aktywnego zginania i prostowania kolana, co pozwala szybciej przejść do bardziej zaawansowanych etapów rehabilitacji.

Ćwiczenia wzmacniające i funkcjonalne po operacji kolana

Ćwiczenia izometryczne i izotoniczne w pierwszych tygodniach

W fazie wczesnej, gdy zakres ruchu jest ograniczony, główny nacisk kładzie się na ćwiczenia izometryczne. Należą do nich:
– Napinanie mięśnia czworogłowego uda w pozycji leżącej, z prostym kolanem, przez 5–10 sekund,
– Napinanie pośladków w pozycji leżącej, co angażuje mięśnie grupy pośladkowej i bierze udział w stabilizacji miednicy,
– Napinanie mięśni przywodzicieli w pozycji leżącej z lekkim przywiedzeniem uda.

W miarę zwiększania zakresu ruchu, wprowadza się ćwiczenia izotoniczne, w których kończyna wykonywała aktywny ruch z niewielkim oporem:
– Unoszenie prostej nogi w leżeniu tyłem, z utrzymaniem mięśnia czworogłowego napiętego i wolnym ruchem w stawie,
– Powolne zginanie kolana w pozycji leżącej z taśmą oporową zamocowaną przy stopie,
– Ćwiczenia w pozycji siedzącej, takie jak prostowanie nogi na maszynie (na niewielkim obciążeniu w późniejszym okresie).

Celem jest stopniowe wzmocnienie mięśni bez nadmiernego obciążania stawu. Ćwiczenia izotoniczne pomagają w odbudowie siły mięśniowej, co jest kluczowe dla stabilizacji kolana i zmniejszenia ryzyka ponownej kontuzji.

Trening na rowerku stacjonarnym i ćwiczenia propriocepcji

Gdy pacjent uzyska już zbliżony do pełny zakres ruchu (około 0–120° zgięcia), można wprowadzić trening na rowerku stacjonarnym. Zaleca się początkowo ustawienie wysokiego siodełka, tak aby kolano wykonując ruch, nie zginęło powyżej 60–70 stopni. W kolejnych tygodniach siodełko jest stopniowo obniżane, co pozwala na wykonywanie coraz pełniejszego ruchu. Jazda na rowerku wspomaga wzmacnianie przedniej grupy mięśni uda i poprawia kondycję układu krążenia, jednocześnie będąc treningiem o niskim wpływie na staw kolanowy.

Propriocepcja, czyli zdolność do czucia ułożenia kończyny w przestrzeni, jest niezbędna dla zapobiegania kontuzjom. Ćwiczenia propriocepcyjne obejmują:
– Stanie na jednej nodze na niestabilnym podłożu (poduszce sensomotorycznej) z wyzwaniem dla mięśni stabilizujących staw skokowy i kolanowy,
– Przysiady na niestabilnym podłożu z niewielkim zgięciem w stawie kolanowym,
– Wchodzenie na niewielką platformę z jednoczesnym skupieniem na utrzymaniu osi bioder i kolan.

Ćwiczenia propriocepcji są wdrażane w fazie pośredniej i zaawansowanej, by zwiększyć stabilność stawu i zmniejszyć ryzyko urazów w przypadku gwałtownych zmian kierunku ruchu, co ma szczególne znaczenie dla osób aktywnych sportowo.

Pielęgnacja rany, kontrola obrzęku i ból pooperacyjny

Techniki chłodzenia i uniesienia kończyny

Obrzęk jest naturalną reakcją organizmu po operacji. Aby zapobiec nasileniu stanu zapalnego i złagodzić ból, pacjenci korzystają z chłodzenia miejsc operowanych (np. woreczki z lodem owinięte w cienką ściereczkę czy specjalne systemy do krioterapii). Zabiegi chłodzące warto stosować kilka razy dziennie, przez 15–20 minut, w pierwszych dniach po zabiegu.

Uniesienie kończyny powyżej poziomu serca również sprzyja redukcji obrzęku – zaleca się układanie pacjenta tak, aby operowana noga spoczywała na poduszce lub zwiniętym ręczniku. W wielu przypadkach stosuje się również opatrunki uciskowe, które wspomagają drenaż limfatyczny.

Kontrola bólu i farmakoterapia

Skuteczna kontrola bólu pozwala na wcześniejsze rozpoczęcie ćwiczeń i zmniejsza ryzyko powstawania napinających się przykurczów mięśniowych. Lekarz zazwyczaj przepisuje w pierwszej fazie silne leki przeciwbólowe (np. opioidy w diecie krótkoterminowej), a następnie zaleca stopniowe przejście na niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak ibuprofen czy naproksen. Warto pamiętać, że długotrwałe stosowanie NLPZ może wiązać się z działaniami niepożądanymi ze strony przewodu pokarmowego, dlatego niezbędna jest konsultacja z lekarzem.

Ważnym elementem terapii przeciwbólowej jest także odpowiednia dawka fizjoterapeutycznej techniki manualnej – delikatne masaże mięśni uda i podudzia pomagają rozluźnić napięte struktury, poprawiają krążenie krwi i ułatwiają usunięcie produktów przemiany materii z tkanek.

Rola pacjenta i motywacja do ćwiczeń

Kluczowym czynnikiem decydującym o powodzeniu rehabilitacji jest aktywny udział pacjenta oraz systematyczność. Ćwiczenia wykonywane w domu między wizytami u fizjoterapeuty mają ogromny wpływ na tempo odzyskiwania sprawności. Ważne jest, aby pacjent rozumiał cel każdego ćwiczenia i wiedział, jak unikać przeciążeń.

Motywacja może być wspierana przez ustawienie realnych, krótkoterminowych celów – na przykład nauka chodzenia o kulach bez bólu do końca pierwszego tygodnia, osiągnięcie 90-stopniowego zgięcia do końca drugiego tygodnia, a 120-stopniowego do końca miesiąca. Obserwacja postępów, nawet drobnych, jest dla pacjenta satysfakcjonująca i pobudza do dalszej pracy.

Wsparcie psychologiczne, zwłaszcza w przypadku osób starszych lub sportowców, które nagle zostają odcięte od aktywności, ma także niebagatelne znaczenie. Dobry rehabilitant potrafi dostosować plan terapii do indywidualnych preferencji pacjenta, wplatając elementy oddechowe czy relaksacyjne, co poprawia ogólny komfort i zmniejsza stres.

Żywienie i suplementacja wspierająca regenerację

Proces leczenia po operacji kolana wymaga odpowiedniej podaży składników odżywczych, które wspomagają gojenie tkanek i odbudowę mięśni. Dieta powinna być bogata w białko (chude mięso, ryby, jaja, nabiał), witaminę C (owoce cytrusowe, papryka, brokuły), witaminę D (tłuste ryby, grzyby, wzbogacane produkty mleczne) i minerały, takie jak cynk (orzechy, nasiona, mięso) oraz magnez (rośliny strączkowe, zielone warzywa liściaste).

Suplementacja kolagenu lub preparatów wspierających stawy, zawierających glukozaminę i chondroitynę, może przyczynić się do poprawy jakości płynu maziowego i sprzyjać regeneracji chrząstki. Warto jednak każdą suplementację skonsultować z lekarzem lub dietetykiem, aby uniknąć interakcji z lekami przeciwbólowymi i zapobiec przedawkowaniu niektórych składników.

Monitorowanie postępów i diagnostyka kontrolna

Aby optymalnie dopasować program rehabilitacji, niezbędne są kontrolne wizyty u ortopedy i fizjoterapeuty. Lekarz ocenia gojenie się tkanek, stan rany, zakres ruchu oraz stabilność stawu. W niektórych przypadkach wykonuje się zdjęcie RTG lub rezonans magnetyczny, aby upewnić się, że przeszczep (w przypadku rekonstrukcji więzadła) dobrze się przyjął i nie występują powikłania, takie jak przemieszczenie fragmentów łąkotki czy uszkodzenie chrząstki stawowej.

Fizjoterapeuta regularnie dokonuje pomiaru siły mięśniowej, testuje funkcje propriocepcyjne i ocenia chodzenie, aby na bieżąco modyfikować plan ćwiczeń. Dzięki temu można szybko reagować na ewentualne bóle czy ograniczenia ruchu i wprowadzać dodatkowe techniki terapeutyczne – na przykład terapię manualną, kinesiotaping czy sesje z fizjoterapeutą zajmującym się treningiem funkcjonalnym.

Powrót do codziennych aktywności i sportu

Ostatecznym celem rehabilitacji jest zapewnienie pacjentowi możliwości powrotu do pełnej aktywności – codziennego funkcjonowania bez bólu, a w przypadku osób aktywnych sportowo – do treningów i udziału w zawodach. Pełen powrót do intensywnego sportu (bieganie, piłka nożna, narciarstwo) zwykle następuje po 6–9 miesiącach od operacji, w zależności od rodzaju zabiegu i indywidualnych uwarunkowań.

Ważne jest, aby powrót do biegania rozpocząć od marszobiegów, stopniowo zwiększając dystans i tempo. Zaleca się także ćwiczenia stabilizacyjne na niestabilnym podłożu, trening plyometryczny oraz trening siły eksplozywnej, który przywróci muskulaturze zdolność do szybkiego generowania siły. Nie można zapomnieć o ćwiczeniach rozciągających i regularnym masażu, który pomoże utrzymać właściwy stan mięśni i zapobiegnie kontuzjom.

Podsumowanie

Rehabilitacja po operacji kolana to proces wieloetapowy, wymagający współpracy ortopedy, fizjoterapeuty oraz zaangażowania samego pacjenta. Wczesne wprowadzenie terapii pasywnej z użyciem szyny CPM pozwala zminimalizować ryzyko powstawania przykurczów, poprawić odżywianie chrząstki stawowej i przyspieszyć odzyskanie pełnego zakresu ruchu. Kolejne fazy rehabilitacji koncentrują się na wzmacnianiu mięśni, poprawie propriocepcji i powrocie do aktywności funkcjonalnej, a dopiero w końcowym stadium do sportu i intensywnego wysiłku.

Systematyczne monitorowanie postępów, odpowiednie wsparcie farmakologiczne, właściwe żywienie oraz wysoka motywacja pacjenta stanowią fundament skutecznej rehabilitacji. Dokładne przestrzeganie zaleceń specjalistów oraz korzystanie z nowoczesnych urządzeń, takich jak szyna CPM, znacząco skracają czas rekonwalescencji, umożliwiając pacjentowi szybki powrót do codziennego życia i aktywności fizycznej.